TURYSTYKA KULTUROWA W OBIEKTACH POPRZEMYSŁOWYCH
- Szczegóły
- Kategoria: Wybrane rodzaje turystyki kulturowej
- Opublikowano: wtorek, 09, czerwiec 2015 14:48
- Super User
Turystyka kulturowa dziedzictwa przemysłowego
Turystyka dziedzictwa przemysłowego to taka, która zainteresowana jest produkcją przemysłową, jej procesami, otoczeniem i efektami. Jak już wspomniano Polska dysponuje bogatymi zasobami dziedzictwa przemysłowego, co stanowi podstawę tworzenia produktu turystycznego określanego mianem turystyki dziedzictwa przemysłowego. Przez taki rodzaj turystyki należy rozumieć wszelkie podróże, których podstawowym, a niekiedy i jedynym celem jest poznawanie dziedzictwa przemysłowego [Stasiak 2009, s. 89]. Turystyka dziedzictwa przemysłowego dotyczy odwiedzania tych terenów gdzie dziedzictwo stanowi główną atrakcję i jego poznanie jest głównym motywem wizyty. Dotyczy ona zwiedzania obiektów, gdzie można prześledzić dawne procesy technologiczne, obejrzeć stare maszyny, a przede wszystkim poczuć atmosferę dawnego zakładu przemysłowego. Uwzględniając pewne uproszczenia można przyjąć, że turystyka dziedzictwa przemysłowego ma miejsce w tych obiektach, gdzie funkcja produkcyjna została zastąpiona funkcją kulturalną (muzea, galerie sztuki) [Kronenberg 2007, s. 38]. H. Handszuh [Handszuh 2005, s. 30-31] turystykę dziedzictwa przemysłowego definiuje z kolei jako „produkt oparty na wykorzystaniu oddziedziczonych po poprzednich pokoleniach a także współcześnie powstających miejsc, budynków, układów przestrzennych, urządzeń, narzędzi, przedmiotów, technologii i umiejętności mających zastosowanie w procesach produkcyjnych oraz związanych z nimi stylów życia i tradycji, sztuki i jej wytworów, które dają świadectwo rozwoju przemysłu i techniki, zarówno w przeszłości, jak i obecnie”. Zadaniem A. Mikos v. Rohrscheidta [Mikos 2008, s. 121] turystyka kulturowa obiektów przemysłowych i technicznych obejmuje podróże turystyczne, ukierunkowane głównie na zwiedzanie historycznych lub czynnych obiektów związanych z wydobyciem surowców, produkcją masową i techniką oraz krajobrazów przemysłowych, o ile aspektem wiodącym tych podróży lub głównym motywem ich podjęcia jest zapoznanie się z historią zakładów, obiektów i urządzeń lub historycznym rozwojem procesów technologicznych i produktów albo przeżycie osobistego spotkania z przemysłem, produkcją i techniką w miejscach autentycznie związanych z ich historią i aktualną działalnością. B. Osiecki [Osiecki 2005, s. 310] definiuje natomiast turystykę przemysłową jako formę rekreacji, edukacji i aktywnego wypoczynku, organizowanego na terenach obecnej lub przeszłej aktywności gospodarczej, opartej na substancji budowlanej i liniach technologicznych związanych z wytwarzaniem i produkcją dóbr materialnych usług oraz jego otoczeniem, zarówno do ich zwiedzania, jak i zakwaterowania, a także działalności gastronomicznej i innych szeroko rozumianych usług. Turystyka przemysłowa, nazywana też turystyką industrialną, obejmuje wszelką usługową działalność turystyczną odbywającą się w obiektach służących obecnie lub wcześniej do działalności produkcyjnej, a głównym jej celem jest możliwość zaprezentowania dziedzictwa kulturowego lub dokonań współczesnej techniki i promocja zakładów. Turystyka związana z zabytkami techniki i obiektami poprzemysłowymi na świecie bije rekordy popularności, w Polsce jest zjawiskiem stosunkowo nowym, które nie wpisało się jeszcze w katalog produktów turystycznych oferowanych turystom krajowym i zagranicznym. Ewentualnie do programu dopisywane są pojedyncze zakłady, szczególnie browary. Należy jednak pamiętać, że wykorzystując zabytki techniki i przemysłu można stworzyć niezwykle atrakcyjną ofertę turystyczną. Wzrost znaczenia turystyki dziedzictwa przemysłowego niesie pozytywne efekty dla rozwoju regionalnego, wpływa na wzrost gospodarczy, może łagodzić skutki restrukturyzacji przemysłu na rynku pracy poprzez tworzenie nowych miejsc w sektorze usług. Wykorzystanie zasobów dziedzictwa przemysłowego do celów turystycznych sprzyja rozwojowi gospodarczemu zarówno w skali lokalnej, jak również w skali całego kraju. Turystyka dziedzictwa przemysłowego podnosi atrakcyjność turystyczną wybranych obszarów, a przez to wzmacnia potencjał gospodarczy regionów [Turystyka w obiektach… 2004, s. 5].Ochrona zabytków techniki w Polsce. Bezpośrednim impulsem dla organizowania w XIX w. muzeów techniki na ziemiach polskich stały sie wystawy przemysłowe11 zarówno krajowe, jak i zagraniczne. Nie bez znaczenia był również przykład pierwszych europejskich muzeów technicznych. To właśnie pod wpływem wrażeń wyniesionych ze zwiedzania Muzeum Nauki (Science Museum) w Londynie dr Adrian Baraniecki, zaczął gromadzić zbiory narzędzi, mechanizmów, próbek różnych surowców i materiałów. Ofiarowane następnie Radzie Miejskiej m. Krakowa, stały się zaczątkiem powstałego w 1868 r. Muzeum Techniczno-Przemysłowego, pierwszej placówki polskiego muzealnictwa technicznego [Jasiuk 1988, s. 47]. W następnych latach powstały muzea techniki we Lwowie i Warszawie. Pierwsze polskie muzea techniki organizowały kursy szkoleniowe i odczyty, pracownie badawcze, propagowały m.in. drogą specjalnych wystaw, wyroby krajowego rzemiosła i przemysłu, prowadziły laboratoria. Były one więc w istocie ośrodkami dydaktycznonaukowymi o szerokim zakresie działalności, gromadziły zbiory, popularyzowały wiedzę techniczną, upowszechniały praktyczne umiejętności rzemiosła. W latach międzywojennych XX w. na mapie polskiego muzealnictwa technicznego pojawiły sie muzea koncentrujące swoją działalność na określonej dziedzinie techniki czy przemysłu. Był to wyraźny przejaw specjalizacji muzeów techniki. W Warszawie powstały wówczas m.in. Muzeum Kolejowe, Muzeum Tramwajów i Autobusów, Muzeum Poczty, w Gdyni zaczęto organizować Muzeum Morskie, w kopalni w Wieliczce zapoczątkowano zbiory dawnych narzędzi górniczych [Jasiuk 1988, s.48].Ochrona zabytków techniki w Polsce. Bezpośrednim impulsem dla organizowania w XIX w. muzeów techniki na ziemiach polskich stały sie wystawy przemysłowe11 zarówno krajowe, jak i zagraniczne. Nie bez znaczenia był również przykład pierwszych europejskich muzeów technicznych. To właśnie pod wpływem wrażeń wyniesionych ze zwiedzania Muzeum Nauki (Science Museum) w Londynie dr Adrian Baraniecki, zaczął gromadzić zbiory narzędzi, mechanizmów, próbek różnych surowców i materiałów. Ofiarowane następnie Radzie Miejskiej m. Krakowa, stały się zaczątkiem powstałego w 1868 r. Muzeum Techniczno-Przemysłowego, pierwszej placówki polskiego muzealnictwa technicznego [Jasiuk 1988, s. 47]. W następnych latach powstały muzea techniki we Lwowie i Warszawie. Pierwsze polskie muzea techniki organizowały kursy szkoleniowe i odczyty, pracownie badawcze, propagowały m.in. drogą specjalnych wystaw, wyroby krajowego rzemiosła i przemysłu, prowadziły laboratoria. Były one więc w istocie ośrodkami dydaktycznonaukowymi o szerokim zakresie działalności, gromadziły zbiory, popularyzowały wiedzę techniczną, upowszechniały praktyczne umiejętności rzemiosła. W latach międzywojennych XX w. na mapie polskiego muzealnictwa technicznego pojawiły sie muzea koncentrujące swoją działalność na określonej dziedzinie techniki czy przemysłu. Był to wyraźny przejaw specjalizacji muzeów techniki. W Warszawie powstały wówczas m.in. Muzeum Kolejowe, Muzeum Tramwajów i Autobusów, Muzeum Poczty, w Gdyni zaczęto organizować Muzeum Morskie, w kopalni w Wieliczce zapoczątkowano zbiory dawnych narzędzi górniczych [Jasiuk 1988, s.48].
6.4 Ochrona zabytków techniki w Polsce. Bezpośrednim impulsem dla organizowania w XIX w. muzeów techniki na ziemiach polskich stały sie wystawy przemysłowe11 zarówno krajowe, jak i zagraniczne. Nie bez znaczenia był również przykład pierwszych europejskich muzeów technicznych. To właśnie pod wpływem wrażeń wyniesionych ze zwiedzania Muzeum Nauki (Science Museum) w Londynie dr Adrian Baraniecki, zaczął gromadzić zbiory narzędzi, mechanizmów, próbek różnych surowców i materiałów. Ofiarowane następnie Radzie Miejskiej m. Krakowa, stały się zaczątkiem powstałego w 1868 r. Muzeum Techniczno-Przemysłowego, pierwszej placówki polskiego muzealnictwa technicznego [Jasiuk 1988, s. 47]. W następnych latach powstały muzea techniki we Lwowie i Warszawie. Pierwsze polskie muzea techniki organizowały kursy szkoleniowe i odczyty, pracownie badawcze, propagowały m.in. drogą specjalnych wystaw, wyroby krajowego rzemiosła i przemysłu, prowadziły laboratoria. Były one więc w istocie ośrodkami dydaktycznonaukowymi o szerokim zakresie działalności, gromadziły zbiory, popularyzowały wiedzę techniczną, upowszechniały praktyczne umiejętności rzemiosła. W latach międzywojennych XX w. na mapie polskiego muzealnictwa technicznego pojawiły sie muzea koncentrujące swoją działalność na określonej dziedzinie techniki czy przemysłu. Był to wyraźny przejaw specjalizacji muzeów techniki. W Warszawie powstały wówczas m.in. Muzeum Kolejowe, Muzeum Tramwajów i Autobusów, Muzeum Poczty, w Gdyni zaczęto organizować Muzeum Morskie, w kopalni w Wieliczce zapoczątkowano zbiory dawnych narzędzi górniczych [Jasiuk 1988, s.48]. W latach 30. XX w. podjęte zostały także działania na polu ochrony zabytków techniki, przy czym były to działania zorganizowane, w pełni świadome, wynikające ze zrozumienia wartości tych zabytków dla kultury narodowej. Ośrodkiem inicjującym było Muzeum Techniki i Przemysłu w Warszawie. Dzięki inicjatywie i pasji grona przedstawicieli świata technicznego akcja ochrony zabytków wyszła poza mury placówek muzealnych. To już nie było mniej lub więcej przypadkowe gromadzenie zabytków i pokazywanie ich w salonach muzealnych. Zapoczątkowane zostały akcje w pewnym stopniu kompleksowe jak np. ochrona walcowni i pudlingarni z pierwszej połowy XIX w. w Sielpi12, a więc całego zespołu zabytków w ich naturalnym, rodzimym środowisku. Podobnych nowatorskich przedsięwzięć można wymienić więcej [Jasiuk 1970, s. 62]. Powstały Sekcje Ochrony Zabytków Polskiej Sztuki Inżynierskiej w Zagłębiu Staropolskim, Zagłębiu Węglowym i w Małopolsce. Uznane muzeum w Sielpi Wielkiej zorganizowanego na terenie zakładu przemysłowego za zabytek w 1934 r. było bez wątpienia pierwszym formalne wprowadzeniem zabytku techniki i przemysłu na listę zabytków w Polsce, a być może również w Europie. Niestety czasie wojny większość oryginalnego wyposażenia zakładu została rozkradziona i przetopiona przez okupanta, zachowany jednak został cały układ napędowy walcowni. Wpis na listę podkreśla, że Polska ma bogate tradycje w zakresie ochrony zabytków techniki i przemysłu, tradycje należące do najdawniejszych w Europie [Jasiuk 2008, s. 14] . O wyborze i ochronie zabytków dziedzictwa przemysłowego mogą decydować różne czynniki – znaczenie dla rozwoju techniki, czas powstania, stopień rzadkości, wartość dla historii architektury, a w niektórych przypadkach urbanistyki, jak również stan zachowania a także czynniki ekonomiczne – koszty opieki. Najtrudniejszym zadaniem jest właściwe wykorzystanie takich zabytków. Oprócz funkcji muzealnej lub rezerwatu możliwe jest także kompromisowe wykorzystanie obiektów dziedzictwa przemysłowego jak np.: zachowanie bryły, architektury budynku; nowe wykorzystanie wnętrza; adaptacja do nowych funkcji; wykorzystanie dawnego zabytkowego wyposażenia jako elementu ozdoby wnętrza dostosowanego do nowych potrzeb. Współczesna ochrona zabytków obejmuje nie tylko pojedyncze zabytki, dzieła sztuki, pamiątki historyczne, lecz również krajobraz kulturowy będący przekształconym przez człowieka naturalnym otoczeniem, w którym zapisane są zarówno elementy kultury materialnej jak i duchowej. Ochrona zabytków zatem to zespół procedur mających uchronić przed zniszczeniem uznane za istotne – jako świadectw historyczne – elementy tworzące wspólnie krajobraz kulturowy. Dziś ochrona zabytków, zarówno materialnych jak i niematerialnych jest obowiązkiem konstytucyjnym Państwa. W myśl art. 5 Konstytucji RP „Rzeczpospolita Polska (…) strzeże dziedzictwa narodowego (…). Istotnym elementem tego dziedzictwa są zabytki, które w swych niematerialnych wartościach są dobrem wspólnym. Art. 82 Konstytucji wskazuje, iż „obowiązkiem Obywatela (…) jest troska o dobro wspólne”. Ochrona zabytków w rozumieniu przyjętym w obowiązującej obecnie w Polsce Ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 23 lipca 2003 r. [Ustawa…] oznacza działania organów administracji publicznych podejmowane w celu: zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; zapobiegania zjawiskom niepożądanym: niszczeniu i niewłaściwemu korzystaniu z zabytków, ich kradzieżom, zaginięciom, nielegalnemu wywozowi za granicę; kontrolowania stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;
uwzględniania zadań ochronnych w procesie planowania, zagospodarowania przestrzennego oraz kształtowania środowiska. Zgodnie z wyżej wymienioną ustawą w Polsce istnieją cztery podstawowe form ochrony zabytków: wpis do rejestru zabytków; uznanie za pomnik historii; utworzenie parku kulturowego; ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
